Арадтаа бусаахабди дуунайнгаа дээжые

Сагайнгаа амин шухала удхатай асуудалнуудта харюу бэдэрһэн, үнэншэмэ хурса үгөөр, тобоймо дүрэ байгуулан зураглаһан шэнэ «Боди сэдьхэл» номынь үргэн уншагшадай анхарал татаха гээд найданабди. Нэн түрүүн буряад арадай түүхын, уг изагуурай асуудалнуудтай холбоотой зохёолнуудынь мүнөө үеын зоной сэдьхэл хүлгөөхэ гэжэ һанахаар байна. «Баргуджин-Түхэм — Ара Монгол орон» гэжэ бүлэг соо «Бүртэ-шоно», «Алан-Гуа», «Бодончар» гэһэн бишыхан поэмэ, мүн Чингис хаанай намтарһаа һабагшатай «Шубуунай абарал» гэжэ бишыхан поэмэ оруулаад, «Хулинсагуудайм нүүдэлэй бэлгэ тэмдэг — Яарагтын долоон нарһан» гэһэн Баргажанай найман эсэгын магтаал соло дуудаһан, эртэ урдын элинсэгүүдэй һүр һүлдые үргэһэн дурдалга ниитэлһэн байна.

Зүүн зүгэй арадуудай эртэ урда сагһаа хүгжөөһэн һайн һайхан шанар тухай, боди сэдьхэл тухай гүн удхатай һургаалнуудые уянгата мүрнүүдээр, хүлеэгдээгүй шэнэ дүрэ-образуудые, уран аргын зүйлнүүдые хэрэглэн дамжуулһаниинь гайхамшаг. Тиихэдээ юрын үгэнүүдтэ, юрын ойлгосонуудта тон гүнзэгы удха, шэнэ ами оруулжа найруулна. Жэшээнь, иимэ мүрнүүд:

Хуушан буурал буусым үбэртэ,
Хатаһан үрмэдэһэнэй дунда
Гансааран ёдойһон сэргэ
Галаб юртэмсын уйдхар ха.

Будаадын шажанай һургаалнуудһаа һабагшатай ута богони үлхөө шүлэгүүдынь һанаанда хадуугдама һонин, ехэ уншасатай гээд һанагдана. Арбан сагаан буян, арбан хара нүгэл тухай нангин һургаал заабари ажабайдалдаа сахижа, наһанайнгаа залуур болгожо ябаха ёһотойбди гэжэ поэт бэшэнэ. Жэшээнь, түрэлөө һэлгэхэ (реинкарнаци) тухай ойлгосо поэт верлибрээр бэшэгдэһэн (сэглэлтын тэмдэгүүдгүй) мүрнүүдээр иигэжэ тайлбарилна:

үргэн үйлсын тонуулшад
үдэшын боро хараанаар
үхэлтэйм намай уулзуулжа
эльгэ бөөрым
шүбгын үзүүрээр нүхэлжэ
амин голым
алтан частай гараар таһалжа
бүлинтэй шуһым адхажа
байхадань
наконец-то
богоолой хубсаһым
һэлгэжэ
тэрээнһээм сүлөөлжэ
боди сэдьхэлээ олохоб гэжэ
баһаш ехээр баярлажа байбаб

Гэхэ зуура Д.-Д. Очиров баруун зүгэй гүн ухаанай баялигые, соёлойнь болон уран зохёолой дээжэ бүтээлнүүдые сэгнэжэ, уран шэмэг арга зүйлнүүдыень таатайгаар хэрэглэжэ, ирагуу найруулгаяа бүри гүнзэгы удхатай болгожо шадана. Зохёолнууд соонь Баруун ба Зүүн зүгэй хоёр ондоо юртэмсэ, хоёр ондоо үзэл, хараа бодол, орон дэлхэйдэ, ажабайдалда тад ондоо хандаса уулзана, тиигэжэ өөрын шэнжэ шанартай, онсо түхэлтэй шэнэ дэлхэй поэдэй гуурһан дороһоо мүндэлнэ.

Алдар суута ород поэдүүд М.Лермонтовэй, А.Твардовскиин, А.Ахматовагай, И.Бродскиин, К.Чуковскиин зохёолнуудые уян буряад хэлээр оршуулһаниинь ехэ һайшаалтай.

Буряад поэдүүдтэ зорюулһан «Нэгэ заншал» гэжэ шүлэг соогоо урданай заншалда шэнэ удха оруулан иигэжэ бэшэнэ:

Эдеэнэйнь дээжы эзэндэнь харюулха —
Иимэ нэгэ заншал бии буряадуудта.
Дундаршагүй хоолтой байхые хүсэһэн
Һайхан хүсэлэй нэгэ жэшээ.

...Шүлэнэйнгээ дээжые галдаа залаһандал
Шүлэгэйнгээ дээжые зондоо зорюулхабди.
Эдеэнэйнь дээжэ эзэндэнь бусааһандал
Арадтаа бусаахабди дуунайнгаа дээжые.

Поэт Даша-Дондоб Очиров зохёохы шэнэ шатадаа гараа, энэ бүтээлынь ажалайнь үндэр хэмжээнэй туйлалта, буряад уран зохёолой хүгжэлтын түүхэдэ шэнэ хуудаһан болоо гэжэ эли. Сэдьхэлээ сэлин, һанаагаа зобожо байһан хүндүүлхэй асуудалнууд тухай үнэн сэхээр хөөрэлдэһэн поэдэй энэ ном олониитын зүгһөө сэгнэгдэхэ гээд найдая.