Хүгжэм
Солото ойн баяраар!
29 января 2021
4031
Буряад Уласай соёл урлалай түүхэдэ онсо хүндэтэй hуури эзэлдэг hуралсалай гуламта - П.И.Чайковскиин нэрэмжэтэ урлалай колледж 90 жэлэйнгээ алдарта ой тэмдэглэнэ.
Колледж дүүргэгшэд Уласай соёлой болон урлалай албан зургаан бүхэндэ шахуу хүдэлдэг гэбэл, алдуу болохогүй. Энээнhээ гадна олон мэдээжэ композиторнууд, дуушад, хүгжэмшэд, дирижер болон концертмейстернууд, хүгжэм шэнжэлэгшэд, уран зураашад, дизайнернууд, зүжэгшэд, циркын артистнууд, багшанар, методистнууд, менеджер мэргэжэлтэд эндэл эрдэм мэдэсэтэй, уран арга шадабаритай болоhон байха юм.
Буряад-Монголой АССР-эй Засагай газарай (Совнарком) 1931 оной январиин 30-да абаhан тогтоолой үндэhөөр, Буряад-Монголой урлалай байшанай дэргэдэ хүдэлдэг хүгжэмэй болон театрай студинуудые нэгэдхээд, Буряад-Монголой урлалай техникум байгуулhан юм. Тиигэжэ шэнээр байгуулагдаhан hуралсалай гуламта үндэhэн удха шанартай буряад урлал мүндэлүүлхэ, соёлой болон урлалай hалбарида тон хэрэгтэй мэргэжэлтэдые hургаха ехэ харюусалгатай, шухала үүргэтэй ажал бэелүүлжэ эхилhэн түүхэтэй.
Түрүүшын багшанар гайхалтай бэлигтэй, урма зоригтой хүнүүд байhан: композитор П.М.Берлинский, В.Д.Обыденная, Н.Н.Тихонов, В.Н.Морошкин, В.С.Соколова, Н.С.Корнаков, А.П.Кудрявцев болон бусад. Захиралай тушаалда Л.Л.Линхобоев хүдэлөө hэн.
Буряад арадай суута композиторнууд, СССР-эй арадай артист Б.Б.Ямпилов, Россиин урлалай габьяата ажал ябуулагша Ж.А.Батуев, Буряадай арадай артист Д.Д.Аюшеев эгээн түрүүн дүүргэгшэдэй тоодо ороно.
1936 ондо Буряад-Монголой хүгжэмэй-театральна училищи байгуулагдаад, хүгжэмшэдые, мэргэжэлтэ оперын дуушадые бэлдэжэ эхилээ. Захиралай тушаалда Г.Н.Архинчеев хүдэлөө. Дүүргэгшэдэй дунда кларнедэй класста hуража гараhан ерээдүй композитор Г.Дадуевые нэрлэхээр. БМАССР-эй Засагай газар 1939 оной декабриин 9-дэ тогтоол абажа, Москва хотодо буряад-монгол урлалай 1 декадада бэлэдхэл шударгыгаар ябуулагдаhан түухэтэй.
1940 оной майн 15-да БМАССР-эй СНК-гай тогтоолоор ородой агууехэ хүгжэмшэн П.И.Чайковскиин түрэhөөр 100 жэлэй ойдо дашарамдуулан, Улаан-Үдын хүгжэмэй-театральна училищида композиторай нэрэ зүүлгэгдэhэн байна. Тэрэ үедэ дүүргэгшэдэй дундаhаа ехэ олон нэрэ солотон урган гараа: Н.Петрова, В.Найдакова, Н.Халудоров, А.Зонхоев, И.Батурин, Ц.Хоборков, Б.Балдаков, Ц.Шагжин, В.Лыгденова, Г.Назарьева, П.Бомштейн болон бусад.
80 жэлэй саана ниислэл Москва хотодо БМАССР-эй урлалай болон уран зохёолой түрүүшын декада айхабтар урагшатайгаар, үндэр хэмжээндэ үнгэрhэн гэжэ мэдэнэбди. Энэ ехэ амжалтада училищиин багшанарай, шабинарай оруулhан хубита хэмжэшэгүй юм. Буряад урлалай олон бэлигтэндэ үндэр нэрэ зэргэнүүд олгогдоhон, гүрэнэй шагналнууд барюулагдаhан юм.
1952 ондо Улаан-Үдын хүгжэмэй училищи болгогдоо. Мүнөө оршодог үргэн ехэ байшандаа 1966 ондо зөөжэ ороhон байна. 1960-70-80-яад онуудта Е.Д.Миронская-Прозорова, О.Г.Дамбаев, З.Б.Тогочеева, В.Б.Елбаев, Л.А.Халтаева, Д.Ф.Зубенко захиралаар хүдэлөө.
Дүүргэгшэдэй дундаhаа ехэ нэрэ солодо хүртэhэн В.Б.Елбаев, К.К.Миткинов, Л.Г.Дадуева, Ж.Д.Дандаров, Н.В.Панчуков, А.Г.Балдаева гэгшэдые нэрлэхээр. Жэшээнь, Вячеслав Елбаев түрэл гуламтадаа 50 гаран жэлэй туршада багшалха зуураа 100-гаад дуушадые hургаа. Эгээн омогорходог шабинарынь гэбэл, Красноярскын театрай оперын гол дуушан Михаил Пирогов, Константин Буинов (Новосибирск), мүн Чингис Аюшеев Москвада дуулана.
1992 ондо хүгжэмэй колледж болгогдоо hэн. Саашадаа колледжын бүридэлдэ Буряад Уласай урлалай болон соёлой колледж, Б.Ямпиловай нэрэмжэтэ хүүгэдэй урлалай hургуули, соёлой болон урлалай hалбариин Уласай hуралсалай-методическа түб гээд нэгэдүүлэгдэhэн байна. Буряад Уласай урлалай болон соёлой колледж 2008 ондо «Россиин 100 эрхим ССУЗ» гэжэ урилдаанда лауреадай нэрэ зэргэдэ, алтан медальда хүртөө, Л.В.Лоскутникова захиралынь «2008 оной эрхим захирал» гэhэн нэрэ зэргэдэ хүртэhэн юм.
Хүүгэдэй урлалай hургуули 1989 ондо байгуулагдаhан юм. Буряадай арадай артист, Россиин урлалай габьяата ажал ябуулагша Б.А.Ким (1952-2007) тус hургуули байгуулхын тула ехэ оролдоhон байна. 2006 онhоо hургуули Б.Б.Ямпиловай нэрэ зүүнэ. Эндэ хүүгэд үндэhэн буряад хүгжэмэй зэмсэгүүдээр наадажа, жэнхэни «буряад зураг» гэhэн уран аргада hурана. Колледжын дэргэдэ байгуулагдаhан «Жэргэмэл» гэжэ буряад аман зохёолой ансамбльда арадай дуу хатарта hурана.
Буряад Уласай Композиторнуудай холбооной гэшүүд, оперо болон баледэй академическэ театрай симфоническа оркестрэй, мүн Уласай Үндэhэн оркестрэй хүгжэмшэд бултадаа шахуу энэл hуралсалай гуламтын шабинар байха юм.
Мүнөө үедэ захиралаар амжалтатай хүдэлжэ байhан Б.Б.Турбянов ойн баярай хэмжээ ябуулганууд гол түлэб апрель hарада эхилхэ гээд колледжын сайт дээрэ мэдүүлнэ. Колледж дүүргэhэн, мүнөө hуража байhан шабинар Улаан-Үдын тайзанууд дээрэ уран бэлигээ дэлгэн харуулха юм.
Буряад-Монголой АССР-эй Засагай газарай (Совнарком) 1931 оной январиин 30-да абаhан тогтоолой үндэhөөр, Буряад-Монголой урлалай байшанай дэргэдэ хүдэлдэг хүгжэмэй болон театрай студинуудые нэгэдхээд, Буряад-Монголой урлалай техникум байгуулhан юм. Тиигэжэ шэнээр байгуулагдаhан hуралсалай гуламта үндэhэн удха шанартай буряад урлал мүндэлүүлхэ, соёлой болон урлалай hалбарида тон хэрэгтэй мэргэжэлтэдые hургаха ехэ харюусалгатай, шухала үүргэтэй ажал бэелүүлжэ эхилhэн түүхэтэй.
Түрүүшын багшанар гайхалтай бэлигтэй, урма зоригтой хүнүүд байhан: композитор П.М.Берлинский, В.Д.Обыденная, Н.Н.Тихонов, В.Н.Морошкин, В.С.Соколова, Н.С.Корнаков, А.П.Кудрявцев болон бусад. Захиралай тушаалда Л.Л.Линхобоев хүдэлөө hэн.
Буряад арадай суута композиторнууд, СССР-эй арадай артист Б.Б.Ямпилов, Россиин урлалай габьяата ажал ябуулагша Ж.А.Батуев, Буряадай арадай артист Д.Д.Аюшеев эгээн түрүүн дүүргэгшэдэй тоодо ороно.
1936 ондо Буряад-Монголой хүгжэмэй-театральна училищи байгуулагдаад, хүгжэмшэдые, мэргэжэлтэ оперын дуушадые бэлдэжэ эхилээ. Захиралай тушаалда Г.Н.Архинчеев хүдэлөө. Дүүргэгшэдэй дунда кларнедэй класста hуража гараhан ерээдүй композитор Г.Дадуевые нэрлэхээр. БМАССР-эй Засагай газар 1939 оной декабриин 9-дэ тогтоол абажа, Москва хотодо буряад-монгол урлалай 1 декадада бэлэдхэл шударгыгаар ябуулагдаhан түухэтэй.
1940 оной майн 15-да БМАССР-эй СНК-гай тогтоолоор ородой агууехэ хүгжэмшэн П.И.Чайковскиин түрэhөөр 100 жэлэй ойдо дашарамдуулан, Улаан-Үдын хүгжэмэй-театральна училищида композиторай нэрэ зүүлгэгдэhэн байна. Тэрэ үедэ дүүргэгшэдэй дундаhаа ехэ олон нэрэ солотон урган гараа: Н.Петрова, В.Найдакова, Н.Халудоров, А.Зонхоев, И.Батурин, Ц.Хоборков, Б.Балдаков, Ц.Шагжин, В.Лыгденова, Г.Назарьева, П.Бомштейн болон бусад.
80 жэлэй саана ниислэл Москва хотодо БМАССР-эй урлалай болон уран зохёолой түрүүшын декада айхабтар урагшатайгаар, үндэр хэмжээндэ үнгэрhэн гэжэ мэдэнэбди. Энэ ехэ амжалтада училищиин багшанарай, шабинарай оруулhан хубита хэмжэшэгүй юм. Буряад урлалай олон бэлигтэндэ үндэр нэрэ зэргэнүүд олгогдоhон, гүрэнэй шагналнууд барюулагдаhан юм.
1952 ондо Улаан-Үдын хүгжэмэй училищи болгогдоо. Мүнөө оршодог үргэн ехэ байшандаа 1966 ондо зөөжэ ороhон байна. 1960-70-80-яад онуудта Е.Д.Миронская-Прозорова, О.Г.Дамбаев, З.Б.Тогочеева, В.Б.Елбаев, Л.А.Халтаева, Д.Ф.Зубенко захиралаар хүдэлөө.
Дүүргэгшэдэй дундаhаа ехэ нэрэ солодо хүртэhэн В.Б.Елбаев, К.К.Миткинов, Л.Г.Дадуева, Ж.Д.Дандаров, Н.В.Панчуков, А.Г.Балдаева гэгшэдые нэрлэхээр. Жэшээнь, Вячеслав Елбаев түрэл гуламтадаа 50 гаран жэлэй туршада багшалха зуураа 100-гаад дуушадые hургаа. Эгээн омогорходог шабинарынь гэбэл, Красноярскын театрай оперын гол дуушан Михаил Пирогов, Константин Буинов (Новосибирск), мүн Чингис Аюшеев Москвада дуулана.
1992 ондо хүгжэмэй колледж болгогдоо hэн. Саашадаа колледжын бүридэлдэ Буряад Уласай урлалай болон соёлой колледж, Б.Ямпиловай нэрэмжэтэ хүүгэдэй урлалай hургуули, соёлой болон урлалай hалбариин Уласай hуралсалай-методическа түб гээд нэгэдүүлэгдэhэн байна. Буряад Уласай урлалай болон соёлой колледж 2008 ондо «Россиин 100 эрхим ССУЗ» гэжэ урилдаанда лауреадай нэрэ зэргэдэ, алтан медальда хүртөө, Л.В.Лоскутникова захиралынь «2008 оной эрхим захирал» гэhэн нэрэ зэргэдэ хүртэhэн юм.
Хүүгэдэй урлалай hургуули 1989 ондо байгуулагдаhан юм. Буряадай арадай артист, Россиин урлалай габьяата ажал ябуулагша Б.А.Ким (1952-2007) тус hургуули байгуулхын тула ехэ оролдоhон байна. 2006 онhоо hургуули Б.Б.Ямпиловай нэрэ зүүнэ. Эндэ хүүгэд үндэhэн буряад хүгжэмэй зэмсэгүүдээр наадажа, жэнхэни «буряад зураг» гэhэн уран аргада hурана. Колледжын дэргэдэ байгуулагдаhан «Жэргэмэл» гэжэ буряад аман зохёолой ансамбльда арадай дуу хатарта hурана.
П.И.Чайковскиин нэрэмжэтэ урлалай колледжын суута шабинарай зэргэдэ СССР-эй арадай артистнууд Ким Базарсадаев, Галина Шойдагбаева, Россиин арадай артистнууд Надежда Петрова, Саян Раднаев, Россиин габьяата артистнууд Татьяна Гергесова, Вера Лыгденова, Ольга Аюрова, Валентина Цыдыпова, Елена Шараева, Дамба Занданов, Россиин урлалай габьяата ажал ябуулагшад Валерий Галсанов, Виктор Усович, Степан Лобозеров болон бусад.Мүнөө үедэ захиралаар амжалтатай хүдэлжэ байhан Б.Б.Турбянов ойн баярай хэмжээ ябуулганууд гол түлэб апрель hарада эхилхэ гээд колледжын сайт дээрэ мэдүүлнэ. Колледж дүүргэhэн, мүнөө hуража байhан шабинар Улаан-Үдын тайзанууд дээрэ уран бэлигээ дэлгэн харуулха юм.
Алдар солото түүхэтэй энэ гуламтын хүндэтэ багшанар болон шабинарые дэмбэрэлтэй ойн баяраар халуунаар амаршалнабди! Буряад Уласай урлал болон соёлой хүгжэлтэдэ бүри ехэ хубитаяа оруулжа, бэлиг түгэлдэр шабинараа бэрхээр хүмүүжүүлхыень хүсэел даа.